Spotkanie wokół pustych nocy w Płotowie 2021

Po raz drugi w Płotowie rozbrzmiały pieśni pogrzebowe śpiewane podczas pustych nocy. Tym razem poza kaszubskimi usłyszeliśmy też te w wykonaniu zespołu Jarzębina z Kocudzy na Lubelszczyźnie znanego z przeboju „Koko Euro spoko”. Do nas przyjechały z dużo poważniejszym repertuarem.

W 2018 r. Płotowo po raz pierwszy gościło pustonocnych śpiewaków. Wówczas przyjechali z naszej najbliższej okolicy, by wymienić się doświadczeniem, opowiedzieć o zwyczajach i wierzeniach pogrzebowych, a przede wszystkim porównać warianty melodii tych samych pieśni. - To wtedy zrodziła się myśl, by nawiązać dialog i zestawić nie tylko wersje tych samych pieśni na Kaszubach, ale także tradycje różnych regionów - mówił na tegorocznym spotkaniu Rafał Foremski z Teatru Kana, współorganizator wraz z Muzeum Zachodniokaszubskim w Bytowie płotowskich spotkań. Odbyły się 20.11., a do Zagrody Styp-Rekowskich przyjechali Zofia i Piotr Chamier Gliszczyńscy z Kłączna (gm. Studzienice), a także Monika Jargiło, Beata Oleszek i Janina Dyjach z zespołu Jarzębina z Kocudzy (woj. lubelskie). Do wspólnego śpiewu włączyły się też panie z parchowskiego zespołu Modraki. Podczas spotkania opowiadano o tradycjach Kaszub i Roztocza, na którym leży Kocudza. - U nas nie było pustych nocy. Nie pamiętam ich, nie wspominała o nich także moja babcia - mówi J. Dyjach. Były natomiast różańce za zmarłych. Trwały 4-5 godz. - Przed nim śpiewano „Witaj Królowo Nieba i Matko litości”. Później zelatorka, która przewodziła modlitwom, intonowała fragment, a pozostali odpowiadali, np. „Zelatorka: Niech będzie uwielbione od wszystkiego stworzenia, każdego momentu po wszystkie wieki pochwalone; Wszyscy: Imię Pana Jezusa, imię Przenajświętszej Maryi, Matki Jego; Z.: Zdrajca Judasz dał Żydom ten znak mówiąc, kogo ja pocałuje; W.: Ten jest, imajcie Go; Z.: Niech będzie imię Pańskie błogosławione; W.: Teraz zawsze i na wieki wieków” itd. Następnie śpiewano, a nie odmawiano, różaniec. Stąd tak długi czas modlitwy. Obecnie ta tradycja zanika - mówi B. Oleszek z zespołu Jarzębina. - U nas na rozpoczęcie różańca także intonowano taką samą pieśń - wspominała Z. Chamier Gliszczyńska, po czym wspólnie z mężem zaintonowali inny z utworów nieodłącznie związanych z pogrzebem: „A ten który już dni swoje zakończył/ I ten straszliwy termin już odprawił/ Niech ma już pokój, pokój pożądany/ Jezu kochany”. W odpowiedzi panie z Kocudzy zaśpiewały tę samą pieśń, ale z inną melodią.

Kocudzanki wspomniały także o różnicach pomiędzy pogrzebem dorosłych a młodych czy tych, którzy zginęli nagłą śmiercią. - W zasadzie w przebiegu ani repertuarze ich nie ma. Jedyną jest dobór pieśni. Nie śpiewa się tych bardzo smutnych, jak przykładowo: „Już idę do grobu, smutnego ciemnego, gdzie będę spoczywał aż do dnia sądnego” albo „Jak każdy, który się rodzi tak ja idę do grobu. W ziemi, z której ciało poszło, niech tam spoczywa w Bogu. Bóg to mówił, żem był prochem i w proch się znowu obrócę”. Wówczas słuchać było tylko jeden szloch i lament. Bywało, że pieśń kończyła się na jednej zwrotce, bo nawet śpiewaczki płakały. Wykonuje się wówczas chociażby pieśń „Mój Stróżu Aniele”, którego melodia jest żywsza - mówiła B. Oleszek.

Mówiąc o zwyczajach pogrzebowych, nie można nie wspomnieć o wierzeniach z nim związanych. - Słyszałam opowieść o kobiecie, która miała córkę chorą na padaczkę. Rodzina wzięła sznur i nim obłożyła trumnę, naokoło odcinając nadmiar. Wymierzonym kawałkiem obwiązano dziewczynę, a następnie włożono go pod plecy zmarłego. Wierzono, że razem z nim pochowana zostanie też choroba. Po pogrzebie dziewczynka nie miała już więcej napadów - opowiadała B. Oleszek. - Z kolei gdy wynoszona z domu jest trumna, przewraca się stołki, na których stała. Dodatkowo wskazana wcześniej osoba otwiera w budynkach gospodarskich wszystkie drzwi - mówiła J. Dyjach. - Podobnie jest u nas na Kaszubach. Poza tym stawia się jeszcze na nogi wszystkie zwierzęta - dodawała Z. Chamier Gliszczyńska. Wspólne rozmowy i śpiewy tego dnia trwały ponad 4 godziny.

Dzień później w niedzielę 21.11. uczestnicy płotowskich spotkań zebrali się w kościele pw. św. Wojciecha w Tuchomiu. Towarzyszyli im tuchomscy parafianie. Wspólnie modlono się za ofiary pandemii koronawirusa. Potem przez ponad godzinę wykonywano pieśni, które śpiewano dzień wcześniej. Wśród nich także „Jedna garstka ziemi” (publikujemy ją niżej wraz z nagranym wykonaniem), która na Roztoczu w dzień pogrzebu kończyła modlitwy różańcowe.

Spotkanie wokół pustych nocy dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Jedna garstka ziemi

Jedną garstkę ziemi gdy przykryty będę,
Wnet boleści życia i cierpień pozbędę,

Jedną garstka ziemi niech mi będzie święta,
Niech klęska grzechowa będzie z niej odjęta.

Wszyscy co się zwiecie przyjaciółmi mymi,
Rzućcie mi życzliwie każdy garstkę ziemi.

Jedna garstka ziemi za wszystko mi stanie,
Za nią wieczne szczęście, wieczne królowanie.

Jedną garstką ziemi gdy mnie przysypiecie,
Wszystkie me niedole skończą się na świecie.

Jedna garstka ziemi, lekarstwo na rany,
Nie cierpi nie jęczy, ziemią przysypany.

Nic nas nie zaboli, nic nas nie zasmuci,
Gdy nam dłoń przyjazna garstkę ziemi rzuci.

Jedna garstka ziemi, dziedzictwo człowieka,
Każdy w dół swój wpadnie, choć przed nim ucieka.

Niech cię nie zasmuca podziemne więzienie
Frasuj się jedynie o duszy zbawienie

Jedna garstka ziemi wszystkim jednakowa,
Lecz nie jednakowe tajemnice chowa.

Jedna garstka ziemi wiedzie do żywota,
Jedna garstka ziemi pcha w piekielne wrota.

Jedna garstka ziemi wiedzie do zbawienia
Jedna garstka ziemi pcha do potępienia

Czyliście królowie, czyście ubogimi,
Każdemu z was rzucą jedną garstkę ziemi.

Czyliś jest w rozkoszach, czy cię boleść tłoczy,
Jednakowo ziemia przysypie ci oczy.

Jedna garstka ziemi nikogo nie minie,
Ona wszystko kończy na tej łez dolinie.

Czemu się człowiecze tym trapisz i smucisz,
Ze ziemi powstałeś, do ziemi wrócisz.

Poza ziemią życie i niebo wspaniałe,
Poza ziemią szczęście osiągniesz i chwałę.

Po trudach i znojach, mile spocznę sobie
U matki na łonie, w zimnym ciasnym grobie