Kronika bytowskich zawodów szachowych

Zbigniew Bukowski na prawie 170 stronicach opisał to, co działo się w bytowskim światku szachowym w latach, gdy sam był zawodnikiem i organizatorem imprez w grze na 64 polach.

Sprawa nie jest nowa, bowiem opracowanie, przygotowane jak książka do druku, dr Zbigniew Bukowski udostępnił pod koniec 2011 r., wyrażając zgodę na publikację pliku PDF na stronie internetowej Urzędu Miejskiego w Bytowie (dziś pliku pod adresem http://www.old.bytow.com.pl/archiv/207/n/1304, gdzie znajdziemy notatkę na ten temat, niestety otworzyć się nie da).

- Chciałem, by pozostało to w pamięci bytowiaków jako część życia społecznego. Przez te 35 lat było trochę entuzjastów, i nawet takich zapalonych entuzjastów, którzy poświęcili wiele czasu szachom, nie mówiąc o mnie - mówił przed prawie 9 laty Zbigniew Bukowski, gdy mieliśmy okazję porozmawiać w redakcji „Kuriera Bytowskiego” na temat opracowania „Kronika szachów w Bytowie”.

„Decyzję napisania kroniki z rozgrywek szachowych w Bytowie powziąłem w pierwszej połowie lat 90-tych. Wtedy zacząłem szukać materiału na temat szachistów, którzy przed 1972 rokiem uczestniczyli w rozgrywkach. Niewiele tego było. Trochę notatek prasowych w prywatnych zabiorach, kilka dyplomów. Od października ‘72 robiłem już notatki, trzymałem tabele rozgrywek i w ten sposób zgromadziłem materiał do kroniki” - zaczął wstęp do publikacji autor. Początkowo Z. Bukowski notatki sporządzał na maszynie do pisania na kartkach kołonotatnika. Gdy w latach 80. został posiadaczem komputera Atari, na dyskietkach, a od 1995 r. na dysku komputera IBM.

Z. Bukowski wspomina, że lubił grać w szachy od czasów nauki w szkole średniej - początkowo w Pabianicach, a potem w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie należał do sekcji szachowej klubu Concordia i gdzie uzyskał pierwszy stopień wtajemniczenia, zdobywając V kategorię szachową. „Podczas studiów i po skończeniu medycyny niestety nie było czasu na tego rodzaju rozrywkę” - stwierdził.

Gdy podczas swojej pracy w Bytowie dr Z. Bukowski został przewodniczącym komórki Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia i trzeba było się wykazać działalnością społeczno-kulturalną, przypomniał sobie o szachach. Jednak zanim coś w tej materii zrobił... zorganizował turniej brydża sportowego. A pierwszy turniej szachowy? - Dowiedziałem się, że w „Postępie” [spółdzielnia pracy przemysłu metalowego - przyp. B.M.] są zapaleni szachiści, Stanisław Borzyszkowski, Zygmunt i Bernard Dyksowie. Zaproponowałem mecz między „Postępem” a służbą zdrowia. Chyba 13 osób wówczas grało przez 2, czy 3 miesiące. Było wśród nich 3 lekarzy, sanitariusze - wspominał turniej z jesieni 1972 r. Z. Bukowski. Był to ważny rok dla szachów w ogóle. W Reykjavíku (Islandia) w meczu o mistrzostwo świata pretendent Amerykanin Bobby Fischer sensacyjnie pokonał aktualnego mistrza Borisa Spasskiego ze Związku Radzieckiego, przerywając powojenną dominację zawodników z ZSRR. To wydarzenie wpłynęło na wzrost popularności szachów na świecie - przede wszystkim w Ameryce, ale również w Polsce. „Może także dzięki temu, Powiatowa Rada Narodowa przyznała nam fundusze na zakup sprzętu, co uczyniliśmy, kupując piękne plastikowe szachy w Kościerzynie” - odnotował autor.

Z. Bukowski podejmował szereg inicjatyw, by rozpropagować królewską grę. Zorganizował konkurs malarski o tematyce szachowej dla uczniów szkół podstawowych, przyczynił się do powstania metalowych szachów parkowych, które stanęły w Ogródku Jordanowskim przy ul. Mierosławskiego, zorganizował turniej szachowy dla harcerzy z chorągwi koszalińskiej, marząc, by Bytów stał się ośrodkiem życia szachowego wśród młodzieży. „Jednak z braku zainteresowania władz harcerskich moje dalsze plany nie powiodły się” - skonkludował w kronice.

W marcu 1975 r. w pięknej świetlicy bytowskiego Państwowego Gospodarstwa Rolnego (PGR) przy ul. Kościuszki w Bytowie (dziś obiekt ZUS) odbył się Turniej Miast Kaszubskich. Oprócz dwóch ekip z Bytowa przystąpiły do niego 4 sześcioosobowe reprezentacje Lęborka, Kartuz, Kościerzyny i Wejherowa. Z biegiem lat zmieniała się formuła zawodów (nie tylko miasta, ale i gminy), miejsce ich rozgrywania (najdłużej w restauracji „Kaszubianka”) i nazwa na Kaszubski Turniej Szachowy. Impreza cieszyła się dużą popularnością i stała się najważniejszym wydarzeniem szachowym w Bytowie. Rekord frekwencji organizowanej w marcu imprezy padł w 2000 r., gdy przy szachownicach w 26 edycji turnieju w „Kaszubiance” zasiadło 127 osób, reprezentujących 22 miasta i gminy. Z. Bukowski przygotowywał aż 33 edycje zawodów. Później odbyło się jeszcze tylko kilka Kaszubskich Turniejów Szachowych i impreza przeszła do historii.

W 1984 r. pojawiała się nowa impreza - Szkolna Liga Szachowa. Skierowana była do uczniów szkół podstawowych, a później, gdy powstały gimnazja, także dla ich uczniów. Przez wiele lat w lidze brały udział placówki oświatowe z gminy Bytów. Po pewnym czasie dołączyły inne szkoły z rejonu bytowskiego. W trakcie roku szkolnego odbywało się 6 spotkań, w których zawodnicy rozgrywali po 6 partii. W zawodach jednorazowo brało udział nawet do 100 uczniów. Zawody odbywały się w różnych miejscach, aż do czasu wybudowania nowej Szkoły Podstawowej nr 2. W niej - dzięki przychylności ówczesnego dyrektora Artura Grzywnowicza - Szkolna Liga Szachowa zagościła na stałe. - To był szansa wyżycia się sportowego (bo szachy zalicza się jednak do sportu) dla tych, którzy na boisku nie są w stanie dorównać innym. Taka, że tak powiem, nisza sportu zabudowana przez szachy - tłumaczył przed laty Z. Bukowski. Łącznie odbyły się 23 edycje zawodów, ostatnia w roku szkolnym 2006/2007.

Z okazji 20-lecia działalności Bytowskiego Klubu Szachowego w kwietniu 1992 r. odbył się Nocny Turniej Szachowy. Zaproszenie do udziału w nim otrzymali wszyscy mistrzowie i wicemistrzowie bytowskich turniejów. Kolejne nocne zawody rozegrano 5 lat później. Ta forma rywalizacji szachowej przypadła graczom do gustu i szachiści na nocnych rozgrywkach spotykali się częściej. Do 2007 r. odbyło się 10 takich turniejów.

W 1996 r. pojawiła się nowa szachowa inicjatywa - Turniej na Zamku. Rozgrywany w wakacje, był skierowany do bytowiaków oraz turystów i wczasowiczów. Uczestniczyły w nim osoby z różnych części Polski. Zdarzyło się, że w trakcie turnieju przebywający w Bytowie, pewnie w ramach jakiejś kampanii wyborczej, Janusz Korwin-Mikke rozegrał partię z najlepszym bytowskim szachistą, Mieczysławem Wirkusem. Z. Bukowski podaje, iż - o ile dobrze pamięta - po kilkudziesięciu minutach zgodzono się na remis.

Ważnymi wydarzeniami w działalności Bytowskiego Klubu Szachowego były coroczne mistrzostwa klubu i mistrzostwa Bytowa. Najwięcej tytułów mistrzowskich w obu zawodach od 1972 do 2007 r. zdobył Mieczysław Wirkus - łącznie aż 24.

W ostatnim dniu 2007 r. Z. Bukowski w piśmie do Zarządu Bytowskiego Klubu Szachowego złożył rezygnację z funkcji prezesa. „Jestem usatysfakcjonowany tym, że w Bytowie przez te lata słyszało się dużo o szachach, że dzieci i młodzież mogła kulturalnie i pożytecznie spedzić czas […] i że szachy miały udział w promowaniu naszego miasta daleko poza jego granicami, a to dzięki m.in. takim turniejom jak corocznie organizowany od 1975 r. Kaszubski Turniej Szachowy, czy Turniej na Zamku” - zakończył wówczas już 75-letni Z. Bukowski.

Po udostępnieniu publikacji w 2011 r. zapytaliśmy Z. Bukowskiego o przyczyny zakończenia działalności szachowej. - Nie jest łatwo odpowiedzieć, bo nie ma jednej przyczyny, a kilka. Mnóstwo trudności typu finansowego i logistycznego, które się nawarstwiały. Poza tym zainteresowanie szachami w ostatnich latach się obniżyło. O mistrzostwo klubu, czy Bytowa stawało w szranki nie kilkunastu a kilku zawodników. Zainteresowanie młodzieży zaczęło spadać, kiedy w Bytowie pojawił się drugi program telewizji, potem komputery i internet. To wszystko drobne rzeczy, które w sumie dały duże trudności - odpowiedział.

B.M.

MOJE OSOBISTE WSPOMNIENIE

Gdy w 2011 r. miałem okazję zapoznać się z opracowaniem dr. Z. Bukowskiego, byłem pod wrażeniem, że ktoś tak skrupulatnie przez tak długi okres gromadził wszystkie notatki z bytowskich turniejów szachowych i zebrał to w jedną całość. Okazało się, że w kronice pojawia się i moje nazwisko jako jednego z 10 uczestników mistrzostw Bytowa w 1982 r. w kategorii juniorów. Nie pamiętam, czy wówczas miałem świadomość, że biorę udział w „mistrzowskiej” rywalizacji. Faktem jednak jest, że za namową naszego kolegi, doświadczonego już szachisty Stasia Badowskiego, kilkoro uczniów z naszej I klasy ogólniaka chodziło do klubu. Spotykaliśmy się w domu kultury, w salce, w której dziś jest lokal „U Maryli”. My szesnastolatkowie przychodziliśmy tam pograć bodaj w poniedziałki o godz. 18.00, gdy w telewizji zaczynały się „Czarne chmury”. I chyba tylko ten serial sprawiał, że niektórzy odsuwali na bok szachownice i podnosili wzrok, by na ekranie śledzić losy pułkownika Dowgirda i oddanego mu wachmistrza Pilcha. Jak mi poszło w turnieju? Furory nie zrobiłem, ale dwie partie wygrałem. Były też takie, gdy już „witałem się z gąską” i nagle dostałem mata. Emocji jednak i atmosfery nie zapomniałem do dziś, a minęło już prawie 40 lat.

CO ZAWIERA KRONIKA

„Kronika szachów w Bytowie” liczy prawie 170 stron. Zaczyna się wstępem, w którym Zbigniew Bukowski pokrótce opisuje wydarzenia związane z szachami w naszym mieście od 1972 r. do 2007 r. Następnie autor pisze o historii szachów i rzuca garść informacji o życiu szachowym w Bytowie przed 1972 r. Główną część opracowania stanowi zbiór informacji w ujęciu chronologicznym. Autor prezentuje klasyfikacje turniejowe, niekiedy z punktacją końcową, czy nawet tabelki rozgrywek, dzięki którym można ustalić, kto z kim grał i jaki wynik osiągnął. Na zdjęciach prezentuje niektórych wyróżniających się szachistów, zamieszcza regulaminy zawodów (np. turnieju drabinkowego), przytacza ciekawostki (jak ta, że w 1973 r. rolę zegarów w turnieju błyskawicznym pełnił magnetofon z nagranymi komendami „białe ruch - czarne ruch” w takim tempie, by zawodnik wykonał 40 ruchów w 5 minut), a także przedstawia zapis szachowy partii z udziałem zawodników z czołówki danej rywalizacji. Są też inne informacje: np. o wynikach meczów w rozgrywkach drużynowych klasy A, w której występował klub z Bytowa, udziale bytowiaków w turniejach różnej rangi, rozgrywanych symultanach, czy też uzyskanych przez zawodników kategoriach szachowych. Całość zamyka indeks z ponad 300 nazwiskami zawodników, przy których podano lata ich turniejowej aktywności.

MISTRZOWIE BYTOWSKIEGO KLUBU SZACHOWEGO

1972 r. - Zbigniew Bukowski, 1973 - Zbigniew Bukowski, 1974 - Bernard Dyks, 1975 - Zygmunt Dyks, 1976 - Zygmunt Dyks, 1977 - Zbigniew Bukowski, 1978 - Zbigniew Bukowski, 1979 - Marian Wirkus, 1980 - Zbigniew Bukowski, 1981 - Mieczysław Wirkus, 1982 - Marian Wirkus, 1983 - Mieczysław Wirkus, 1984 - Mieczysław Wirkus, 1985 - Mieczysław Wirkus, 1986 - Sławomir Szynwelski, 1987 - Krzysztof Soja, 1988 - Mieczysław Wirkus, 1989 - Mieczysław Wirkus, 1990 - Mieczysław Wirkus, 1991 - Zbigniew Bukowski, 1992 - Mieczysław Wirkus, 1993 - Janusz Szymczak, 1994 - Mieczysław Wirkus, 1995 - Jacek Windorpski, 1996 - Mieczysław Wirkus, 1997 - Mieczysław Wirkus, 1998 - Dariusz Soja, 1999 - Zbigniew Badowski, 2000 - Zbigniew Bukowski, 2001 - Zbigniew Badowski, 2002 - Dariusz Cyra, 2003 - Zbigniew Badowski, 2004 - Zbigniew Badowski, 2005 - Tomasz Cyra, 2006 - Sławomir Szynwelski, 2007 - Sławomir Szynwelski.

Zestawienie sporządzono na podstawie opracowania Z. Bukowskiego.

MISTRZOWIE BYTOWA

1972 r. - Bernard Dyks, 1973 - Bernard Dyks, 1974 - Janusz Szymczak, 1975 - Bernard Dyks, 1976 - Marian Wirkus, 1977 - Marian Wirkus, 1978 - Zbigniew Bukowski, 1979 - Zygmunt Pasierb, 1980 - Marian Wirkus, 1981 - Zygmunt Dyks, 1982 - Mieczysław Wirkus, 1983 - Sławomir Szyngwelski, 1984 - Mieczysław Wirkus, 1985 - Mieczysław Wirkus, 1986 - Mieczysław Wirkus, 1987 - Mieczysław Wirkus, 1988 - Mieczysław Wirkus, 1989 - Mieczysław Wirkus, 1990 - Mieczysław Wirkus, 1991 - Mieczysław Wirkus, 1992 - Zbigniew Badowski, 1993 - Mieczysław Wirkus, 1994 - Bożena Wirkus, 1995 - Mieczysław Wirkus, 1996 - Jacek Windorpski, 1997 - Mieczysław Wirkus, 1998 - Mieczysław Wirkus, 1999 - Dariusz Soja, 2000 - Dariusz Soja, 2001 - Zbigniew Badowski, 2002 - Zbigniew Bukowski, 2003 - Zbigniew Bukowski, 2004 - Zbigniew Bukowski, 2005 - Ryszard Daszkiewicz, 2006 - Marian Wirkus, 2007 - Sławomir Szynwelski.

Zestawienie sporządzono na podstawie opracowania Z. Bukowskiego.