Dziedziczenie ustawowe i dziedziczenie testamentowe

Prawo przewiduje co do zasady dwa tryby dziedziczenia – dziedziczenie z testamentu (jeśli spadkodawca pozostawił ważny testament) oraz w drodze ustawy (gdy spadkodawca testamentu nie pozostawił, albo testament okazał się nieważny). Pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe.

Dziedziczenie ustawowe powoduje, iż z mocy prawa, z ustawy do dziedziczenia dochodzą po zmarłym kolejne grupy spadkobierców. Krąg spadkobierców ustawowych można podzielić na pięć grup dochodzących do dziedziczenia w następującej kolejności: 1) małżonek i zstępni spadkodawcy; 2) małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy; 3) dziadkowie spadkodawcy; 4) dzieci małżonka spadkodawcy; 5) gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy i Skarb Państwa. Każda kolejna grupa dochodzi do dziedziczenia w braku spadkobierców z grupy wcześniejszej.

Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można natomiast jedynie przez testament. W sytuacji sporządzenia przez spadkodawcę ważnego testamentu, dochodzi do dziedziczenia testamentowego.

Należy wskazać w tym miejscu, iż zgodnie z zapisami Kodeksu cywilnego testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1)            w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2)            pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3)            pod wpływem groźby.

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku. Ważność testamentu jest przedmiotem oceny przede wszystkim w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Nie jest jednak wykluczone podniesienie jego nieważności w innym postępowaniu, w szczególności zaś w postępowaniu o uchylenie lub zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, czy też w procesie o wykonanie zapisu zwykłego lub o roszczenia z tytułu zachowku.

W zakresie dysponowania majątkiem na wypadek śmierci spadkodawca korzysta z zasady swobody testowania. Zasada ta nie została wyrażona wprost w żadnym przepisie prawnym, jednakże jej istnienie i obowiązywanie nie budzi wątpliwości ani w literaturze, ani w orzecznictwie. W granicach określonych przez prawo i zasady współżycia społecznego testator może swobodnie dokonywać rozrządzeń swym majątkiem na wypadek śmierci. Oznacza to, iż spadkodawca może wyznaczyć swoim spadkobiercą niekoniecznie osobę czy osoby pozostające w kręgu spadkobierców ustawowych. Może również przekazać swój majątek jedynie częściowo w formie testamentu.

Kodeks cywilny nie rozstrzyga, jakie rozrządzenia muszą zostać zawarte w treści oświadczenia woli spadkodawcy, aby można mówić o istnieniu testamentu. Wydaje się jednak, że co do zasady wystarczające jest uczynienie przynajmniej jednego dowolnego rozrządzenia przewidzianego w księdze czwartej Kodeksu cywilnego, bez względu na to, czy ma ono charakter majątkowy (np. powołanie spadkobiercy, ustanowienie zapisobiercy zwykłego lub windykacyjnego), czy niemajątkowy (np. niektóre polecenia, powołanie wykonawcy testamentu). W szczególności należy zauważyć, iż nie w każdym testamencie musi znaleźć się rozrządzenie dotyczące powołania spadkobiercy. Jeżeli testator nie dokona w tym przedmiocie żadnej dyspozycji, należy przyjąć, że akceptuje ustawowy porządek dziedziczenia. Wydaje się natomiast, iż o istnieniu testamentu nie można mówić w przypadku, gdy w treści oświadczenia spadkodawcy znajdą się postanowienia wyłącznie spoza kodeksowego katalogu (np. wytyczne co do sposobu przeprowadzenia pogrzebu). Takie dyspozycje mogą powodować co najwyżej obowiązki o charakterze moralnym.

Kancelaria Radcy Prawnego Natalii Zielmachowicz na co dzień zajmuje się prowadzeniem oraz doradztwem w zakresie spraw spadkowych. Zapraszamy do skorzystania z usług Kancelarii.

materiał partnera