Koroniarze i my, Prusacy

Kto nie zna u nas terminu mur pruski? Tak, chodzi o ściany powstałe ze szkieletu z drewnianych belek i wypełnieniem pustych przestrzeni między nimi cegłą lub specjalnie spreparowaną gliną. W ten sposób postawiono m.in. kościoły w Jasieniu, Mikorowie, czy Kołczygłowach, a także wiele mniejszych budynków, z których niewielka część zachowała się do dziś. Skąd jednak nazwa tego typu konstrukcji?

Konstrukcja szkieletowa była znana na Pomorzu dużo wcześniej niż powstało niemieckie państwo pruskie. Wspomina o niej inwentarz starostwa bytowskiego sporządzony w 1638 r. Znajdziemy w nim opisy podbytowskich folwarków, w których wizytatorzy wspominali o budowlach „po prusku murowanych”, czyli drewnianych szkieletach z wypełnieniem z cegły bądź gliny. W tym czasie cegłę wyrabiano pod Bytowem na miejscu, a gliny dostarczały liczne u nas złoża tego surowca. We wspomnianym inwentarzu tak o jednym z budynków stojących w folwarku zamkowym (dziś mniej więcej między ul. Kościuszki a ul. Mierosławskiego, gdzie znajdują się przedszkole i ogród jordanowski) czytamy: „…Wszedłszy po tym we wrota po lewej ręce dom wysoki gospodarski po prusku w cegłę murowany pod jednym dachem dachówką nakryty…”. Albo też o młynie w Dąbiu w tym samym dokumencie:”…młynica niewielka po prusku w cegłę murowana, dranicami pobita, a oraz i izdebka młynarska…”

Cóż zatem znaczyło wówczas słowo pruski, Prusy? „W terminie mur pruski, jak niekiedy określa się konstrukcję szkieletową, powinniśmy upatrywać jego lokalnego, pomorskiego rodowodu (może także warmińsko-mazurskiego). W żadnym razie geneza tej nazwy nie powinna być łączona z państwem pruskim i pruską ekspansją na ziemie polskie w XVIII wieku. Inną sprawą jest problem rozprzestrzenienia się tej konstrukcji, która w Polsce w zasadzie nie przekracza granic dawnego zaboru pruskiego.

Termin mur pruski prawdopodobnie ukuty został przy końcu XVII wieku przez Koroniarzy (mieszkańców innych niż pomorska ziem Korony Polskiej), którzy na terenie Prus Królewskich (i Książęcych) zetknęli się z nieznanym sobie sposobem konstrukcji ścian budynków. W tym samym czasie w życiu politycznym Rzeczpospolitej istniało silne zróżnicowanie między „pruskością” a „polskością”. Posłowie z pomorskich ziem, z Prus Królewskich, pisali i mówili o sobie „Prusacy”, czyli Pomorzanie, o reszcie - „Polacy”, czyli pochodzący z innych ziem Korony” - wyjaśniał na łamach „Naszego Pomorza” ponad dwadzieścia lat temu Tadeusz Sadkowski. 

Nie powinno to dziwić, bo przecież jedyne Prusy, jakie wtedy istniały, należały wprost do Korony Polskiej (Prusy Królewskie) lub były jej lennem (Prusy Książęce, lenno do 1657 r.). Dopiero potem nazwa Prusy przeszła na państwo brandenbursko-pruskie, które powstało m.in. z ziem Prus Książęcych (pierwszy król Prus został koronowany w 1701 r. - Wilhelm I). A zatem pierwszymi Prusakami byliśmy my, Pomorzanie.

Na zdjęciu: kościół w Jasieniu