Na 10. Cassubiã

Jak w przeszłim rokù, jak w zaprzeszłim téż, sedzã w niewëgódnëch czerwionëch zeslach salë Bëtowsczégò Centrum Kùlturë. Do graniô òstało pôrãnôsce minut. Czekóm. Na widownie je nas dwùch, trzech, a na binie jesz ti z gdińsczégò karna Kiev Office. Jeden cos tam rëchtëje kòl perkùsje, drëdżi sztëlëje gitarã. Zarô równak przëchôdô juri i ti, co przed nima mdą grelë a spiéwelë. Schôdô sã téż niewiôlgô grëpa lëdzy taczich jak jô, co chcą tegò słëchac. Zaczinô sã Cassubia cantat. Jedurny w Pòlsce i pewno na całim swiece festiwal gdze spòdlim dokazów są mùzyczné témë a tekstë dôwnëch kaszëbsczich piesniów. Nëch pòzebrónëch jesz do wòjnë bez Łucjana Kamieńsczégò a nëch pôrãnôsce lat pózni, ju pò wòjnie, bez Trepczika, Roppla, Kirsteina. Prawie mómë 10. Cassubiã. Ta lëczbòwô krągłosc cygnie na pòdrechòwanié. Je téż leżnoscą na szerszé wëstwôrzanié ò mùzyce.

Na zôczątk sóm titel, pòzwa festiwalu. Z piersza zdôwô sã, że sprawa je prostô. Tec Cassubia cantat przékùje znónémù òd XIX stalata stereòtipòwi, to je: Cassubia non cantat (Kaszëbë nie spiéwają). Jak to biwô ze stereòtipama, i ten je letczi. A głupòta nôlégô pielëc. Kò nie jem gwës, że wedle prawie taczi dbë aùtór i òd zôczątkù mòtór imprezë Jaro Jaromir Szrédric, ùsadzył festiwalową pòzwã. To bë bëło za prosté. Doch ju sóm Kamieńsczi pòdkôrbiôł sã z tegò stereòtipù. W 1936 r. nen pòznańsczi mùzykòlog pisôł ò nim tak: „w nym absurdalnym scwierdzenim je pòzamkłi pòzdrzatk szeroczégò karna pòlsczi inteligencje, chtërna widzec ni mô swiądë ti elementarny prôwdë, że spiéwanié je znanką człowiectwa òd pôłniowégò pò nordowi biegùn, i że to bë ale bëło nadzwëkòwé, czejbë prawie na naszim Pòmòrzim miôł sedzec jedurny na całim swiece lud niespiéwającëch kalék”.

Temù tak so dbóm, że chòdzëło ò co jinszégò. Jaro bez przëbôczenié znónégò stereòtipù chcôł leno, żebë dało trzôsk, lëdzëska zwrócelë ùwôgã, a tej ju na pòwôżno pòmëslëlë co wiãcy. Mòże to, co je drzéniã całi jegò deje? Doch pòzwa festiwalu dzywnô, wstawionô w jãzëk dôwnégò anticznégò imperium, w łacëznã, jaką z szëkù lingua franca dôwny Eùropë, terôczasnô cywilizacjô mô wcësnioné le w czile placów – biologiã, medicynã, prawò, pôrã jinëch nôùków, w religiã i… to wnet wszëtkò. Dzysô jãzëk Rzimianów je znanką stôrodôwnotë, stracony pësznotë i bùchë, pòmionã dôdżi, znaczeniô. Prôwdac kaszëbskô mùzyka nigdë nie bëła tak wôżnô dlô swiata, ni ma co ji na mòc przërównëwac do łacëznë. Równak dlô nas, je co wdarzëc, dôwné melodie a słowa przëbôcziwają stôri nen echt kaszëbsczi swiat, jaczi we wiãkszim dzélu szedł w zabët. Symbòlicznô analogiô. Kò nié leno. Festiwal mô doch ten dzél naszi tradicje wrócëc do żëcégò. To jegò deja a pòzwa, chòc w cëzym jãzëkù, a mòże temù, brzëmi jak magiczné scwierdzenié, nawetka nakôz: „më spiéwómë”, abò „chcemë spiewac, Kaszëbi!”. Czej sã to wtórzi bez 10 lat, robi sã z tegò mantra abò òsoblëwi różańc: – Cassubia cantat, Cassubia cantat, më spiéwómë, Cassubia cantat, chcemë spiewac, Kaszëbi!… Prôwdzëwô czarzącô fraza.

Chcemë równak wrócëc na salã. Na binã wchôdają emericë z Tëchómia. Białczi w szëkòwnëch granatowëch sëkniach na remionach dwigają jasné chùstë z kaszëbsczim wësziwkã. Terôczasno, kò tec nié do kùńca, bò tec ten wësziwk... Jesz rôz mëszlã ò deje Cassubie – stôri w nowëch ruchnach. Równak na festiwalu nie jidze ò módã a ò spiéw. Mùzyczné mòdło tëchómsczich emeritów je baro tradicyjné. Zdebełkò pózni zôs czëjemë fòlklor, w swòjim nôlepszim szëkù – to parchòwsczé Mòdrôczi. Pëszné głosë, dôga, wark. Czejbë prawie tak spiéwałë wszëtczé nasze lëdowé karna, tradicyjnô mùzyka na Kaszëbach pewno miałabë wiãkszé ùwôżanié.

Kùńc z fòlklorã. Knôpi z Wòjska, a prôwdac le jeden, Kòwalsczi, chtëren graje na basu. Reszta do Wòjska le tej-sej zazérô, mieszkają w Bëtowie i Tëchómiu. Paweł Psujek na gitarze, Andrzéj Kara na perkùsje i Grzegórz Wantoch Rekòwsczi. Grzegórz je liderã. Spiéwô, graje na akòrdionie, aranżëje. Karno to jegò ùdba. Mô prôwdzëwi taleńt, wrazlëwòtã i piãkny głos. Tã swòjã trójcã pòkazëje na Cassubie nié pierszi rôz. Tim razã zôs czarzi z binë swòją mùzyką, jakô mòckò sedzy w tradicje, ale szukô téż za nowim. Jo, jo, jo… kò co dnia całi swój pòtencjôł Grzegórz drobi pò pògrzebach, jaczis môłëch, lokalnëch rozegracjach, granim dlô drëchów. Nié, żebë to bëło co lëché a bezwôrtné. To mòże bëc jegò szëk. To jegò sprawa. Òd drëdżi stronë równak zarô móm legòtã przëbaczëc przëpòwiesc z Biblie ò człowiekù, co dostôł taleńtë. Temù, że Grzegórz je dostôł nielëché, nié mni wôrtné jak muzykańcë, chtërnëch czëjemë w mediach i przedstôwiómë jakno bëlnëch kaszëbsczich artistów. Kò Grzegòrza ni ma widzec wëżi, dali òd rodnégò Bëtowa. Dlôcz? Zafelało mù chãcë, determinacje? A mòże sã milã, mòże to temù, że ni mómë impresariatu, produceńtów, chtërny mielëbë ò wszëtczim pòmëslëc, wëbrac taczé mùzyczné skrë jak Grzegórz i tak je nadmùchnąc, żebë dało z nich fest òdżin. Chto bë wëzgódł? A mòże równak mùsz przëstojec: Bëtowò to dejade nié Gdiniô, nié Trzëgard. Z jegò całim rozmajitim mùzycznym swiatã, mòżlëwòtama i pòdskacenim. Z tegò swiata są Kiev Office, Knôpi 4 Roberta Kamińsczégò a Kłączno. Pierszi rôz na binie òd Cassubie grają ti pierszi. Gwësno temù czëc co swiéżégò. Kò nié leno temù. Office wëzwëskiwô nowé, ùsadzoné prawie w tim rokù, festiwalowé regle. Wedle nich mòżna ju wëstwôrzac nié leno na spòdlim stôrëch piesniów, kò na wszelajaczim, co kòmù pasëje. Gdińsczi mùzycë wëbrelë dwie piesnie z nordowëch Kaszëb i… tekst Hieronima Gołãbiewsczégò „Rëbacczé òbrôzczi z Hélsczi Kòsë” wëdóné w 1888 r. Doch i tekst mòże bëc pòdskacenim do twòrzeniô mùzyczi, dlôcz nié. Nen sztëczk pòzwelë „Mërga” (pòl. szkwał). Tak drą gitarama, że pò prôwdze za nią szlachùją. Czej tak na nich słëchóm, robiã sã cekawim, co te nowé regle sprawią w przińdnoce. Dwiérze na nowé pòdskacenia, témë, tekstë òstałë baro szerok òdemkłé, mòże nawet Jaro wzął a je wëjął z pòdwòjów i pòstawił pòd scaną, czekającë, cëż to terô bënë do Cassubie zazdrzi. Nié letkò bëc prorokã. Skòrno spòdlim mòże bëc wszëtkò, to i zmók w Bëtowie, i tôrg w Serakòjcach, i sómchòdë, co nëkają pò kòscérsczi òbéńdze, i nawet lëchô pòezjô. A mòże chto weznie sã za ùtwórstwò méstra Chełmòwsczégò? Kò jak to pózni òbtaksowac, wiele w tim bãdze òsoblëwie kaszëbsczégò, a mòże sygnie leno to, że bdze zagróné na Cassubie? Jô z tim ùczinkù nie mdã miôł. Rozrzeszenié doch słëchô juri…

Jesz w tim rokù jegò nôleżnicë ni mają jiwru. Główną nôdgrodã dobiwô Grzegórz z Knôpama z Wòjska. Dobri wëbiér, zrozmiałi. Nié leno wedle kùńsztu, a téż temù, że jurorzë są tim razã z dosc „tradicyjnégò” karna. Magdaléna Lesieckô, Joanna Gòstkòwskô-Białek, i weteran a dobri duch Cassubie Macéj Rëchłi z sënã. Jich pòzdrzatk na kaszëbską mùzykã, mòckò sparłãczony ze stôrima kòrzeniama, doczëlë më na kùńcowim kòncerce, jaczi zagrelë ju pò ògłoszenim swòjégò werdiktu. Białczi spiéwałë, a òd Rëchlic òkróm graniô na gitarze a fujarkach bëłë jesz te słowa: Kaszëbë… czej jedzesz so z Pòlsczi a ju jes, zarô zmerkôsz. Całi widnik òdjinaczô sã w taczi kameralny, wszëtkò robi sã intimné, mileczné, nawetka czej je strzódk lata a praga, tu czëjesz jiny mikroklimat, jiny lëft. Nawetka baladë stôwają sã intimné … Je mùzyka a òbsądzënk jurorów zôpòwiescą, że bëtowsczi festiwal mdze równak krótkò tradicje? Nié kònieczno. Tec w przińdnëch latach, jesz wedle stôrëch reglów, nié wiedno tak bëło. Dożdómë, òbôczimë. Na 10. Cassubia Cantat sygnie. Wszëtczégò dobrégò Jaro. Terô ju kùńc mùzyczi, tatk je dzywny, mëma dodóm jidze!

P.D.
Pùblikowóné w: „Nasze Pomorze”, Zôpadnokaszëbsczé Mùzeùm, Bëtowò, nr 21 (2020)