Do Kòlana na „Nordowé pòwiôstczi”

Witro 1 łżëkwiata ò 6 pp. w Stadninie Kòni Kòlano Matéùsz Bùllmann rzeknie czile słów ò swòji debiutancczi ksążce „Nordowé pòwiôstczi”. To zbiérk òpòwiôdaniów, jaczé tikają sã żëcégò lëdzy z nordowégòdzéla Kaszëb.

Spòtkanié pòprowadzy Dark Majkòwsczi. Niżi pùblikùjemë jeden z dokazów M. Bùllmanna.

Kùchôrz a Mòrzëce

Na stole w kapitónsczi kajuce leżôl wiôldżi sztëk stôrégò, pòczernialégò szpiekù.

– Cëż to mô bëc! – wadzyl kapitón, môli a jesz dosc mlodi chlop, Anielczik.

– To je miãso, jaczé pón kapitón mô w swòjich

beczkach – òdpòwiedzôl kùchôrz, Kaszëba.

– Je ce nie wząn do òbsadë, żebë të mie klarowôl, jaczi jô móm fracht! Le żebë te môltëchë rëchtowôl!

– Jô blós chcôl panu, kapitanie, rzeknąc, że jak marénowie nie mdą rôd z jestkù, to jô zó to ni mògã – òdrzek mù dosc drist kùchta.

– Rut mie stądka! A bôcz nó to, żebë wicy do mie nie przëchadac. Do òficérë môsz sã zglaszac, leno blós czedë bãdze mùsz, a nié z glëpòtamë. Terô rut!

Kùchôrz wząn sztëk scwardnialégò ze stôroscë miãsa na remiã a wëszed z kapitónsczi kajutë. Bél to chlop jesz nié stôri, le zmarniali. Na miono miôl Beno. We Gdunskù zacygnąn sã na anielsczi handlowi statk jakno kùchôrz, abò jak tu gôdelë: kuk. Czãsto biwalo że taczim òstôwôl maréna, co nie nadôwôl sã ju do jiny robòtë, kaléczny. Tak téż bëlo z Benã. Stracyl òn na mòrzu szpérã, a terô chòdzyl, pòmôgając so jedną krëkwią. To, że jestkù na mòrzu nie je bëlné, to òn wiedzôl dobrze, le to, co nalôz w prowiantowi kòmòrze na tim statkù, pòtrafilo gò zdzëwic. Miãso w beczkach mùszalo bëc baro stôré. Bëlo tak cwiardé, że pò prôwdze nie wiedzôl, co z nim dô sã zrobic. Pò tim jak nawadzyl na niegò kapitón, ùdbôl so sprawdzëc jesz jiné beczczi.

Statk, na chtërny sã zacygnąn, to bëla letkô fregata. Dosc nowi, trzëmasztowi a chùtczi żaglówc. W òbsadze felowalo prawie kùchôrza. Z Gdunska statk zabiérôl len, linë, a òsoblëwie chòjowé drzewò na masztë. Anielczicë wiedno brëkòwalë wiele taczich materialów dlô swòjich òkrãtów.

Beno pòcknąn përznã swiéżégò lëftë a chcôl ju jic nazôt do swòji kambùzë. Wtim przëwòlôl gò òficéra, nen trzecy.

– Në co, Beno? Të dostôl òd kapitóna, doch jo?

– Në jo.

– Na drëdżi rôz pamiãtôj, że za prowiant a naszą òkrãtową chòwã òdpòwiôdôm jô!

– Jo.

– Jo a jo. Co të môsz za klopòt, czlowiecze?

– Taczi! – tu kùchta pòkôzôl stôré miãso.

– Aaa – pòdsmiôl sã òficéra a pòcziwôl glową – terô rozmiejã. Të tak cos nie widzôl?

– Aż tak to nié.

– Widzysz, stôré miãso to normalnô rzecz na dalszich stegnach. Tu na Bôlce mòże të to mni znajesz. To, pò prôwdze òsoblëwé, mùszi miec ju wiele, mòże ze dwadzesce lat, he he. Rzekã cë w krëjamnoce, że normalno aż tak lëchò nie je. Leno nasz stôri òdkùpil part beczków òd jaczégòs kùńdë z Royal Navy, to je naszi wòjnowi marinarczi. W jich magazynach to czasã leżi latamë. Jô móm na wòjnowëch òkrãtach plëwóné, to wiém! Czasã ze stôroscë miãso sã robi taczé cwiardé jak to, a czasã to sã zrobi mitczé, jistno jak lepiszcze do drzewa. Tfó! Tamto to je jesz gòrszé.

– Blós co z tim zrobic?

– Je nó to métel. Wez nawarzë grochù abò szabelbón, do tegò kąsk szmùltu. A to miãso mùszisz zriwòwac a dac do taczi zupë. Jak mdzesz to warzil w sztëkach, to nie dożdżesz sã, żebë to sã zrobilo mitczé.

– Mògã jesz ò co spëtac?

– Jo!

– Gdze je wasz stôri kuk? Wërzucëlë gò marénowie za bórtã?

– Nié! – zasmiôl sã òficéra – òn bél chòri a ùmar na mòrzu. Ni miéj strachù! Òn zdążil przënãcëc naszich lëdzy do lëchëch môltëchów.

– Në że, tam na dole! – zariknąn w tim sztóce maréna sedzący na òkù, to je wësok na maszce. – Cos je widzec na sterbórce!

Òficéra, Beno a téż jinszi przeszlë na prawą stronã statkù. Cos bëlo w wòdze, dosc krótkò, le cãżkò bëlo pòznac, bò slunce swiécëlo prosto w òczë, òdbijając sã jesz òd spòkójny wòdë.

– Co to mòże bëc – pitôl sã jeden drëdżégò.

– Në że! – òdezwôl sã zôs nen z òka – na sterbórce! Zdôwô mie sã – tu sã jesz zamëslil – zdôwô mie sã, że syrenë!

– Co?

– Pannë wòdné?

– Mòrzëce – zdzëwil sã Beno.

Chlopi przëklôdalë rãce do òczu a próbòwalë dozdrzec cos richtich pòd to sluneszkò. Wszëtczi bëlë zdzywiony. Pò prôwdze zdôwalo sã, że z wòdë wëzérają jaczés stwòrzenia, jaczés glowë. Sluneszkò jakbë mienilo sã w jich wlosach. Prôwda, że móg ten òbrôzk szlachòwac za mòrzëcamë. Jeden wiôldżi jak bùla maréna rzek:

– Jo! Mie sã widzy, że to są mòrsczé pannë! Panie òficéra, mòże më wëkrącymë w tã stronã? Jô móm czëté, że z taczimë jidze bëlno pòjigrowac! – zarô zacząn téż machac a hôrlëkac do nich.

– Glupi! – òdrzek nó to Beno. – Òne z tobą pòfiglëją, le rôz na wiedno. Të jes richtich dujas!

– Të do mie?! Të kùchta jeden të! – rozgòrzil sã nen maréna a swòją cãżką, plat rãką trzas gò ze wslôdë w glowã. Kaszëbã to pòdalo do przódkù, pùszczil swòjã krëkwiã, przekrącyl sã przez falszbórtã a wpôd do wòdë.

Gôdô sã, że bëlny maréna nie rozmieje plëwac. Niechtërny tlomaczą, że taczi do samégò kùńca mdze biôtkòwôl sã ò swój statk czë òkrãt. Tak téż bëlo z Benã. Chlop nié dosc, że bél kaléczny, to jesz plëwac nie pòtrafil. Czedë wpôd do wòdë, zarô pòszed w gląb. Tak mù sã bënômni zdôwa, bò ze strachù zamk òczë.

Czej je òtemk, ùzdrzil jã. Mia dludżé zelonozloté wlosë. Snôżé a wiôldżé òczë. W pòlowie bëla baro piãkną bialką, w pòlowie rëbą. Jo, to bëla prôwdzëwô mòrzëca. W wòdze cos sã zrëszëlo a Beno zarô ùzdrzôl drëgą, trzecą a jesz wicy. Wszëtczé mòrzëcë bëlë do sebie pòdobné. W jednym sztóce chwacëlë gò a pòcygnãlë ze sobą w gląb. Plënãlë w dól wiôldżim fôrtã, a w wòdze robilo sã corôz cemni. Pò jaczims czasu dalo sã widzec cos jasnégò, zlotégò. Corôz to blëżi. W kùńcu kùchôrz pòznôl, że to jaczis bùdink na mòrsczim dnie. Wiedzôl, co to mùszi bëc. Nick jak blós jantarowi zómk Gòska, pana Bôltë. Mòrzëce zabralë gò do bëna. Tam, w jedny wiôldżi a paradny jizbie na jantarowim lóżkù pòkôzalë mù spiącégò prawie samégò Gòska. Szlachòwôl òn za wiôldżim chlopã, le dludżé klatë a brodã miôl jakbë z mòrsczich roslënów. Jegò skóra téż ni mia lëdzczi farwë. Beno wiedzôl, że mòrzëce na pewno gò ùtopią a dolączi do mòrzkùlców slëżącëch spiącémù na jegò òczach panowi. Nimò to nie czul strachù. Tak jakbë to ju sã stalo, jakbë bëlo pò wszëtczim – pòmëslôl. Òd raza kòl niegò pòjawila sã jesz nowô persona. Jakbë bialka, le czësto nie szlachòwa za mòrzëcamë. Te, czej jã ùzdrzalë, zrobilë plac, a òna nôprzód pòkôza pôlcã, że Beno mô bëc cëchò, a rzekla do niegò glosã, chtërny tu na dnie brzëmiôl czësto òsoblëwie:

– Ni miéj strachù – gôda cëchò – je jem Glada. Môsz ò mie czëté? Cziwnij glową.

Kaszëba pòcziwôl, że jo. Pamiãtôl z òpòwiôstków, że Glada je dobrô, że przëcygô bëlné wiodro a robi, że mòrze je spòkójné.

– Nasz pón spi. Nie chcemë gò bùdzëc. Dopóczi òn spi, jô mògã pòwstrzëmac walë a sztorëm. Biôj nazôt na swój statk a nie dôj ò nas gadac lëchò.

Beno òtemk òczë a zarô zacząn plëwac a czichac wòdą. Sztócëk ni móg dunc do se. W kùńcu, jak bëlno przëzdrzôl na òczë, tej ùzdrzôl, że je na pòkłôdze a dokòla stoją marénowie. Nawetka kapitón wëszed ze swòji kajutë.

– Bòże! Jô żëjã?

– Jo! – ùsmielë sã jiny – jesz sã mùszisz pòmãczëc

përznã.

– Jak dlugò jô bél pòd wòdą?

– Kò blós sztócëk. Òn – tu gôdający to òficéra wskôzôl na tegò marénã, co trzas Bena – nie chcôl, nie mëslôl, że të wëlecysz za bórtã. Wskòk zarô za tobą a ce zretôl. Le të ju bél òd se.

– Pò prôwdze jô tam béł blós sztócëk, a nié szed zarô na dno?

– Pòd wòdã të szed, jo, ale tak, że ce dalo radã

wëcygnąc. – Òficéra dzywno pòwzérôl na kùchôrza.

– Bóg zaplac wama. Rzeczta jesz, co z timë mòrzëcamë?

– Ha, ha – zasmiôl sã jeden – to bëlë zelintë, blós sluneszkò nama òczë manilo.

– Jes të zycher?

– Wezta gò lepi do jegò kambùzë. Wierã mù nen swiéżi lëft za dobrze nie robi. A reszta do robòtë – skùńczil wszëstkò kapitón.

Sedząc pòd pòklôdã, Beno ju flot doszed do se. Mùsz bëlo sã brac do robòtë, a na mëslë za wiele czasë nie bëlo. Równak jesz wiele razy w swòjim żëcym chlop wspòminôl nen dzéń a zastanôwiôl sã, czë bëlo cos prôwdë w tim, co widzôl, czë to bëlo blós snienié czlowieka, co òstôl òd sebie.

Matéùsz Bùllmann
Tekst z niechtërnyma znankama nordowi kaszëbiznë