„Młin kòl Parchòwa” - wëjimk z ksążczi Tédorë Kropidłowsczi

27 stëcznika ò gòdz. 5 pò pôłnim w Kaszëbsczim Mùzeùm m. Frãcëszka Trédra w Kartuzach mdze promòcjô dwajãzëkòwégò dokazu Tédorë Kropidłowsczi z kaszëbsczima legeńdama. Wiãcy ò tim më piselë czile dni dowsladë. Wëjimk z ksążczi mòżeta przeczëtac niżi.

Młin kòl Parchòwa

Zymk wrócył na Kaszëbë i wszëtkò wkół stało sã zeloné. Jabłónczi i wisznie bëłë fùl różewëch kwiatów, gwiôzdë kòzogrësków wëzdrzałë jak rozdrzëconé na lasowim pòdscelim, to je na smùgach, wòdné rozë rozmłodzëłë sã na òstrowach, jezorach i bagniszczach. W czôrnëch lasowëch partach zymk miôł zasóné parpace i kùlczibë, wlôzł w gãstwã danowiczô cëskającë na szari tëpich jiglënë trãgôczczi, ridze i pòdwiszniczi, rodzącë mech w lese i remienice. Ò lubòtny zymkù! Czemù nie weńdzesz, nie wcësniesz sã we wszëtczé serca, żebë wëszmërgnąc z nich trëchlënã, żebë zagòjic renë, òbdac gromicznikòwé wiatrë, jaczé na strënach dëszë grają piesń rozpaczë?

Krótkò Parchòwa stojôł wiele lat temù na môlu dzysdniowégò młina stôri wòdny młin. Młënôrz starëszk ju sedzôł kòl wòdë i płakôł.

Włosë jegò biôłé jak len na kądzelë bawią sã lëstama leszczënë. Kalëna, jakô rosce nad wòdą, smùkô jegò pògùbòwóną zbòlałą twôrz. Z dodomù wënëkało gò jegò dzeckò, z młina wëpòrajiła gò gwôsnô córka. Słëchô starëszk szëmòt i trzôsk młińsczich kamów, zdrzi w spôdowinã wòdë, jakô lecy w strëgã, czipiącë i bùgrującë, wzérô na młin, chtëren swòjima rãkama stôwiôł, i płacze.

Jegò młin je bògati, mô piãc kamów, jaczé biédôk za młodëch lat wëkòwôł swòjorãczno. Młińsczégò kamienia nie kùpisz na tôrgù. Wicy jak milã i wicy jak dwie je mùsz jic w swiat, żebë gò sprowadzëc. Młënôrz, ò jaczim je wëżi gôdka, przëwiózł je, całi rok czosôł i òbrôbiôł, nigle stanãłë w òsach, nigle zrzesził je z kòłã, na jaczé lecy wòda. Z piãc kamów sëpie sã bielëchnô mąka, lëdze cygnãlë do młina z piãc milów wkół i nieslë zbòżé i dëtka.

Dobëtk młënarza rósł w òczach, pòstawił òn widzałi bùdink, rozszerzwił i ùfùndowôł bògati młin, żebë na stôré lata dac gò jedurnémù dzeckù.

A dzeckò – co zrobiło?

Przëszedł wanożny rup ze swiata, ùkrôdł serce jegò dzéwczãca, òbtulił je i dostôł nad nim górã tak, że dzewùs òbsamãtóny blôskã jegò òczów, ani chwilë ni mógł bez niegò żëc i grozył, że sã ùtopi, żelë gò nie dadzą przëwãdrowi za białkã. Sybrził sã zdradno gòsc òjcu, tak chitro chòwajacë lësą nôtërã, że ten dôł mù córkã wespół z dodomã, chòwą i młinã, chòc zãc sã nie znôł na młënarzenim, bò – Bóg wié za czim – pò swiece wanożił i sã zgnilił. Za to, że przëwãdra zrobił gbùrã i méstrã, za to, że dôł mù dzeckò, wënëkelë gò z jegò chëczë.

I tak sedzôł starëszk kòl wòdë i lôł gòrzczé łizë. Tej-sej zaskrzëłë mù sã òczë, jakbë strasznô mësla rodzëła sã w dëszë, jakbë chãc pòmstë sklëniła w jegò zdrzijkach. Kòżdi młënôrz znô straszlëwé krëjamnotë, młënarze rozmieją mòwã drzew, wiedzą, jaczi cud je zatacony w lëstach jemiołë, jaką mòc mô kwiat dzewannë... Kòżdi młënôrz z pòkòleniô na pòkòlenié ùczi sã, jak wastowac nad młińsczima kamama, chtërne mùszą gò słëchac jak òjca. Wié ò tim bëlno, że òne mògą zniszczëc młin. Skrzą mù sã òczë, ale hëc pòmstë chùtkò bladnie i gasnie.

Kò to dzecë...

Mòże jô lëchò z nima pòstãpòwôł, mòże jich bëlno nie czuł, mòże w złą chwilã rzeklë do mie òkrutné słowa? Żôl mie je, gwës przeproszą i dodóm przëjimną.

Dwignął sã pòmalë i wszedł we wierzeje młina, w jaczim robiło trzôsk piãc kamów.

– Wë jesz tuwò? – zapitała gò córka.

– Do swòji chëczë jidã, córëchno...

– To nie je wasza chëcz.

– Mòja, bò jô jã pòstawił swòjima rãkama i swòją mòklëzną.

– Terô je mòja!

– Të bë miała bëc mie za to wdzãcznô.

– Nick nie jem Wóm winnô. Chto mô dzecë, mùszi miec téż na dzecë.

– Të niewërodnico!

– Sztël, strëchù, bò zawòłóm mòjégò chłopa.

– Przeklãti gadze!

– Nëkôj stąd, dżôdze!

– Të jadowitô żnijo!

Młënarzowô òtemkła dwiérze do paradnicë, wòłającë chłopa.

– Nie czëjesz rąganiô na twòjã białkã?

Zãc wnëkôł do młina jak bùrzô.

– Biôj précz, strëchù – zawòłôł.

– Z mòjich progów nie pùdã.

Chłop chwacył starëszka – starka – za kôlnérz pòdzarti sëkni, chcacë gò wënëkac bùten. Ale stôri młënôrz ùdostôł całą mòc, broniącë sã, jidącë na miónczi z zãcã, chtërnégò białka, córka młënarza, jurzëła do biôtczi. Ni mògącë sã ùwòlnic z remionów wësoczégò i mòcnégò chłopa, dëszony za gôrdzel, dławiącë sã i tracącë dech, bùfsnął zãca w twôrz. Głos ùderzeniô na krótczi sztót zagłësził trzôsk kamów i szëmòt wiôldżégò wòdnégò kòła. Zatëmlowôł sã zãck na nogach, òdskòknął przed straszlëwim czosã sãkatégò czija starka.

Stôri òjc ùcékł za wierzeje i szedł na slepò przed se. Nie widzôł, dokądka, bò w òczë lała sã strëgama krew. Cekła z cenczi renë na łësënie, płënãła pò brodze, czerwionyma strëmieniama spôdała pò sukmańdze. Pôdł na kwiatowim sztrądze i stracył swiądã. Słuńce zachòdzëło, słowik spiéwôł w kòzlënach lubką piesń zymkù, a starëszk mił krëwawą renã w zdrojowi wòdze.

– Të widzysz, swiãtô wòdo, të widzysz.

Przëszła cemnô noc. W gãstwie leszczënów zapôlają sã òdżinôszczi swiãtojańsczich òwadów, w òczach starëszka rozpôlô sã straszny òdżin pòmstë.

– Nié bãdzeta niewërodnicë jesc mòjégò chléba, nié wa!

Ani jeden parmiéń miesądza nie przemikôł przez wietwie bùków, dãbów i lasowëch chòjnów: straszlëwô cemnica òbjimnãła nocą wądołë i przepadnie bòru. Zgniłim widã swiécą bączkòwé latarnie, òspałim blôskã mërgają nad bagnã switczi. Zybią sã nad wòdama, pôlą na dërdzawkach i roczitnicach. Tej-sej zasklënią jaskrawé, złoté òczë slépnicë, jakô wòłô głosã smiercë:

– Pòj do grobù! Pòj! Pòj ju! ... ju!

– Pùdã jô, pùdã – òdpòwiôdô młënôrz – ale nié sóm pùdã...

Błądzył starëszk pò lese, zdrzôł na niebò pilëjącé nëkù gwiôzdów. Stanął pòd baldachã chòjnów. Dwanôstô w nocë, czas zbierac czarodzejsczé zéla, czas. Mùsz je zebrac ò dwanôsti, w straszny gòdzënie dëchów...

Starc mùszôł jic sztëczk drodżi, żebë nalezc kwiatowi smùg òblóny widã miesądza. Przedzarł sã przez òstrożënë, spłosził dzëką dżerã, jakô z młodima szukała żercô i wszedł w gãstwã paleczników, jaczich szlidżi, jak płomë swiéców, strzélają w czerënkù nieba. Wlókł sã westrzód chmielów, wińców z lasnëch krëszków, jaż wrócył z pãkã zelégò w cemny las. Niósł w rãce krutkã z rozchódnika, lëbiszka, kòpernika, bòżégò zelô, karbòwnika, bòżi rosë, lewańdë i dzewannë, pòłożił jã na sëchim pòdscelim danowégò jaglëwiô, zrobił sztapel ze zeschłëch gałãzów danowiczô, wëkrzosôł òdżin i pòdpôlił. Czej òdżin sã wëpôlił, cësnął w rzerzewié zelé, zdrzôł za nim w płomach i szeptôł dzywné słowa...

Sëczą na ògniu zeloné szlidżi, kòżdé zelé dôwô ze se jiny głos, bò w kòżdi roscënie mieszkô jinô żëwòtnô mòc, tak pòzwónô kwiatowô dësza. Të nie wiész, lubòtny Czëtińcu, co mieszkô w kwiece lewańdë, jaczégò dëcha mô biôłô lelijô, czemù wòniô macerzónka, a przëdróżnik lëdzy trëje. Të nie wiész ò tim, że jedno zelé mô stwòrzoné diôbéł, jaczé wôłkòwé łëkò malëje farwą pieczelnégò ògnia, że mòdrôczi i pôchnącé proliszczczi twòrzi Matka Bòskô na pòceszenié lëdzóm i na przëòzdobã zymkù. Ale młënôrz znaje czarodzejską mòc zelô. Òn wié, że roscëna mô dëszã, że w pòpiele zelëszcza je zaklãtô strasznô mòc, że we wszelejaczi jistwie mieszkô dësza, że zelé kòszoné na łące płacze z bólu i na mòrdarza sã żali.

Starëszk bierze pòpiół, òbchòdzy młin i chëcz, céchùjącë swòje kroczi pòpiołã zelëszcza. Strzébrzny miesądz wëszedł zeza blónów i zdrzi nieżëwą twarzą na dokôz sprawiedlëwòtë i pòmstë. Jeden ksãżëc wié, jaczi kawel żdaje niewërodné dzeckò, co je òkaloné krwią òjca, co sã stónie z domôctwã wzãtim stôrémù tatkòwi. Wzérô martwi miesądz na pòtwòrné kòło, jaczé ùsadzył straszlëwi krąg pòpiołów.

A starc, chtëren stoji nad wòdą, zdrzi na domôctwò i wëpòwiôdô krëjamné słowa zaklãców.

– Za mną pòjta, wa kamë, mòje dzecë, mie je waju żôl, leno was mie je żôl... Nié cebie, niewërodnô krëwio mòja wòłóm, nié cebie zãcu, co jes krwią zaslepił mòje òczë. Leno waju mie żôl, dzecë kamë, rãką ze zemi ùdostóné, mòją rãką wëczosóné. Nié dlô was przepadniô głãbi zemi, nié wa zapadnieta sã w grób i nié wa mdzeta gnic wespół z mòją niewërodną córką. Za mną pòjta, mòje dzecë, za mną!!!

Zatrzãsła sã chëcz w fùndamentach, zaszrëwòtałë òse młinów i òsadë kamów. Òbcéchòwała sã zemia stolemnym kòłã, gruńt w òbrëmim krãgù pòpiołów pòlecôł w przepadniã bez dna. Wòda, co nëkô młin, wpôdô w cemny dół, szëmi na dakach i w prisk sã zmieniwô na lôgrach i balkach domôctwa. Nawetka lëdzczégò jãkù ni ma czëc, leno głos całów biôtkùjacëch ze zybią wëchôdô z przepadlëszcza. Na wiérzchù wòdë cos wrze i czipi, płëną kamë, jaczé wëszłë ze swòjich òsadów i òsów.

Z głãbi bez dna wëpłënãło piãc kamów, co słëchają głosu swòjégò òjca i panownika. Òn jidze, a za nim kamë kùlają sã do rzéczi Stolpë. Starëszk prowadzy je mòcą swòjich czarów corôz to dali, jaż zbłądzył w smrokù i w céni nocë, spôdł z wësoczégò brzegù jezora i sã ùtopił. Kamë skùlnãłë sã za nim i przëgniotłë gò swòjim cãżôrã tak, że ni mógł wëbargac sã z wòdë.

Lata lateczné ten môl stojôł lózy, jaż zbùdowelë krótkò tegò placu młin, jaczi stoji jesz do dzysdnia.

Tédora Kropidłowskô